ظروف پلاستیکی و حفظ کیفیت و سلامت بذر نخود

استفاده از ظروف کشت پلاستیکی به منظور افزایش کیفیت و سلامت بذر ارقام نخود مزرعه

در این مطالعه به ارزیابی تاثیر ظروف نگهداری بر کیفیت و سلامت بذر نخود مزرعه (Pisum sativum L.) پرداخته ایم. این مطالعه شامل سه واریته نخود BARI Motor-1،BARI Motor-3  وBADC Motor1  همراه با و سه نوع ظرف نگهداری پلاستیکی، پلی بگ و گلدان سفالی با دو دوره زمانی قبل از نگهداری و پس از 90 روز ذخیره سازی می شود. نتایج به دست آمده نشان داد که از بین این سه واریته بذرBARI Motor-1  کمترین میزان رطوبت (10.97 درصد)، کمترین رسانش الکتریکی (164.1 میکروثانیه)، حداکثر جوانه‌زنی (72.67 درصد)، شاخص بنیه (81/2926)، طول ساقه (93/24 سانتیمتر)، طول ریشه (95/13 سانتیمتر) و کمترین میزان بروز قارچ‌های دانه‌زاد را داشت. قبل از ذخیره سازی، این بذر کمترین میزان رطوبت (9.29 درصد)، وزن هزار دانه (79.53 گرم)، رسانش الکتریکی (100.9میکروثانیه)، بیشترین درصد جوانه زنی (91.67 درصد)، شاخص بنیه (4464.87)، طول ساقه (26.79 سانتیمتر)، طول ریشه (21.85 سانتیمتر) و کمترین میزان بروز قارچ هایAspergillus flavus  (1.81 درصد)،Fusarium oxysporum  (5.76 درصد)، Rhizopus spp (0.27 درصد)، Colletotrichum spp (5.55 درصد) و Aspergillus niger  (0.11 درصد) بود. در بین سه ظرف، ظرف پلاستیکی دارای کمترین میزان رطوبت (06/10 درصد)، رسانش الکتریکی (174.5 میکروثانیه)، حداکثر درصد جوانه‌زنی (73.22 درصد)، شاخص بنیه (3086.32) و کمترین میزان بروز قارچ های Aspergillus flavus (2.872 درصد)،Fusarium oxusporum  (7.358 درصد)،Rhizopus spp (1.278 درصد)، Colletotrichum spp (6.228 درصد) وAspergillus niger  (0.750 درصد) بود. با این حال، می توان نتیجه گرفت که کیفیت و سلامت بذر نخود مزرعه با افزایش دوره نگهداری کاهش می یابد و درنتیجه، ظرف پلاستیکی برای نگهداری بذر نخود مزرعه مناسب است. بذرهای نگهداری شده نسبت به قبل از نگهداری جوانه زنی کم، رطوبت بالا و بروز عوامل بیماری زای زیادی دارند.

بذر یکی از حیاتی ترین نهاده ها برای رشد محصولات زراعی است که اغلب به عنوان واحدهای ساختاری در کشاورزی شناخته می شود. نخود مزرعه (Pisum sativum L.) متعلق به خانواده Fabaceae یک محصول تجاری با ارزش غذایی و تغذیه است. نخود مزرعه که گونه ای از خاورمیانه است، در دسته حبوبات فصل خنک با سازگاری عالی است که از بهره وری بالا، عوامل بیماری زای نسبتا کم و پاسخ مطلوب به آبیاری برخوردار است. این گونه در اتیوپی با بهبود حاصلخیزی خاک در سیستم‌های کشت غلات نقش مهمی در حاصلخیزی ارتفاعات دارد. نخود فرنگی در برزیل نیز محبوب بوده و دارای کشت تجاری است زیرا از آن به عنوان غلات خشک در تهیه مواد غذایی منجمد استفاده می شود. این نوع حبوبات به دلیل پروتئین بالای بذر و سایر فوایدی که برای احیای خاک دارد، در سرتاسر جهان از ارزش بسیار بالایی دارد. دانه های نخود بسیار مغذی و حاوی پروتئین (23-25 درصد)، نشاسته (50 درصد) قند (5 درصد) هستند. همچنین منبع خوبی از مواد معدنی و فیبر به شمار می رود. میانگین عملکرد نخود مزرعه در بنگلادش بسیار کم است؛ متوسط ​​عملکرد بذر خشک تنها 0.75 تن در هکتار است که کمتر از دیگر کشورها مانند آمریکا 3.94 تن در هکتار و فرانسه 3.23 تن در هکتار است. درحال حاضر نخود در مقادیر بسیار کم کشت می شود و تولید سالانه آن در بنگلادش حدود 8051.97 تن در 18501 هکتار است. ازطرفی، تولید آن به دلیل استفاده از بذر بی کیفیت حدود 10-15 درصد کاهش یافته است. در بنگلادش، نگهداری بذر مشکل است و روش های نگهداری آن همچنان ضعیف هستند.

در کشور ما اکثر مردم حبوبات خود را همانطور که مواد غذایی خود را ذخیره می کنند، ذخیره می کنند که درنهایت رطوبت دانه را افزایش می دهد. این کار بسیار خطرناک است زیرا چنانچه رطوبت بذر بالاتر از زندگی ایمن باشد تنفس دانه هایی که درحال ذخیره سازی هستند با افزایش دما و درصد رطوبت افزایش می یابد و به همین دلیل کیفیت بذر کاهش یافته و تا حدودی برای تولید محصول غیرقابل استفاده می شود. پتانسیل فیزیولوژیکی دانه های نخود ذخیره شده به طور قابل توجهی تحت تاثیر کیفیت فیزیولوژیکی اولیه، محتوای آب بذر، رطوبت نسبی و دما، میکروارگانیسم ها، حشرات و دوره نگهداری قرار دارد. هر بذر دارای عوامل بیماری زای متعددی است که فرایند جوانه زنی را مختل کرده و موجب بروز بیماری در نهال ها و گیاهان درحال رشد می شود. کیفیت بذر بایستی ازلحاظ ژنتیکی مطلوب بوده و دارای درصد جوانه زنی و پتانسیل عملکرد بالا باشد. یک بذر غیرآلوده ممکن است توسط بذرهای حاوی پاتوژن هایی با ظرفیت انتشار در فواصل طولانی آلوده شود. در این مطالعه مشاهده شد که بنیه و زنده ماندن بذر نخود زمانی کاهش می یابد که بذر در دمای بالا و رطوبت بالای نزدیک به 13 درصد نگهداری شود؛ این شرایط محیط مطلوبی را برای میکروارگانیسم ها فراهم می کند. در ذخیره سازی بذر در بنگلادش، شرایط آب و هوایی باعث کاهش کیفیت بذر می شود که درنهایت، بر بنیه و تنفس بذر تاثیر می گذارد. نبود دانش کافی درمورد روش های نگهداری بذر حفظ کیفیت آنها را تحت تاثیر قرار داده است. داشتن اطلاعات اساسی از ذخیره سازی بذر نخود و تاثیر عوامل زنده و غیرزیستی بر کیفیت نگهداری بذر بسیار مهم است. باتوجه به این مطالب، مطالعه حاضر به بررسی اثرات ظروف نگهداری (پلاستیکی، پلی بگ و گلدان سفالی) بر کیفیت بذر نخود و شناسایی بهترین ظرف نگهداری به منظور نگهداری واریته نخود مزرعه می پردازد.

پارامترهای کیفیت - اثرات واریته

باتوجه به داده ارائه شده در جدول زیر، تفاوت محسوسی بین واریته بذر ازنظر رطوبت بذر اندازه گیری شده پس از 90 روز نگهداری در ظروف مختلف مشاهده نشد.

جدول 1:

کمترین میزان رطوبت (10.97) در رقم BARI Motor-1  مشاهده شد درحالی که بالاترین میزان رطوبت (11.9) در BADC Motor-1 بود. کمترین وزن هزار دانه نیز در BARI Motor-1 62.33 بود. تفاوت معناداری در رسانش الکتریکی ارقام مشاهده شد به طوری کمترین (164.1 میکروثانیه) در BARI Motor-1 و بیشترین (175.9 میکروثانیه) در BADC Motor-1  بود. حتی در درصد جوانه زنی و بذر مرده نیز بین ارقام تفاوت بود. بیشترین جوانه زنی (72.67 درصد) درBARI Motor-1  و کمترین (68.75 درصد) در BADC Motor-1 ثبت شد. کمترین دانه مرده (10.58 درصد) در BARI Motor-1 مشاهده شد. حداکثر نهال نرمال (67/72 درصد) و نهال غیرطبیعی (08/10 درصد) در BARI Motor-1 ثبت شد.

تاثیر ظروف نگهداری

همان طور که در جدول زیر نیز آمده است، ظروف نگهداری اثر قابل توجهی بر میزان رطوبت بذر دارند که با افزایش دوره ذخیره سازی افزایش می یابد.

جدول 2:

بیشترین میزان رطوبت (45/13 درصد) در ظروف سفالی 90 روز پس از نگهداری نسبت به سایر ظروف ثبت شد. وزن هزار دانه در تمامی ظروف نگهداری کاملا متفاوت بود؛ حداکثر وزن هزار دانه (38/83 گرم) در گلدان سفالی ثبت شد. میانگین رسانش الکتریکی بذر قبل از نگهداری در ظرف سفالی (C3) حداقل 100.9 میکروثانیه و حداکثر 216.9 میکروثانیه بود. تاثیر شرایط و ظرف نگهداری بر درصد جوانه زنی، درصد بذر جوانه نزده، درصد نهال نرمال و غیرعادی، طول ساقه، طول ریشه و شاخص بنیه 90 روز پس از نگهداری مشخص شد. بیشترین جوانه زنی (91.67 درصد)، نهال نرمال (91.67 درصد)، طول ساقه (26.79 سانتیمتر)، طول ریشه (21.87 سانتیمتر) و شاخص بنیه (4464.87) قبل از نگهداری در ظرف (C0) ثبت شد. علاوه براین، میزان بذر مرده نیز در ظروف نگهداری کاملا متفاوت بود؛ به طوری که کمترین درصد بذر مرده (44/10 درصد) در ظروف پلاستیکی نسبت به سایر ظروف مشاهده شد.

نتیجه گیری

بررسی نمونه بذرها نشان داد که کیفیت و سلامت رقم نخود مزرعه در تمام ظروف نگهداری درمقایسه با قبل از نگهداری به تدریج کاهش یافته است. رقم نخود مزرعهBARI Motor-1  در ظرف پلاستکی عملکرد بهتری از دو گونه دیگر داشت زیرا درصد بالای جوانه زنی، بذر مرغوب، رطوبت پایین بذر و خواص ژنتیکی متعددی برای آن ثبت شد. از بین سه ظرف، ظرف پلاستیکی و سفالی به ترتیب بهترین و کمترین اثر را بر بذر نخود مزرعه تا 90 روز پس از نگهداری داشتند. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که ظروف پلاستیکی برای حفظ کیفیت و سلامت بذر هر سه رقم نخود مزرعه کارایی مناسبی دارند. با این حال، به مطالعات بیشتری برای تایید عملکرد ظروف پلاستیکی به عنوان ظروف نگهداری بذر در شرایط مختلف آب و هوایی نیاز است.