فتالات های سنگین وزن به چه موادی گفته می شود و چه مصارفی دارد ؟
فتالات ها یکی از دسته های ترکیبات شیمیایی می باشند که مصارف بسیار زیادی برای تولید پلی وینیل کلراید و یا وینیل دارند که موادی انعطاف پذیر بوده و از قابلیت ارتجاعی برخوردارند. فتالات ها برای تولید صدها محصول مختلف در خانه ها، بیمارستانها، خودروها و انواع کسب و کارها به کار برده می شوند و بیشتر در نرم سازی پلاستیک ها کاربرد دارند زیرا دارای مقاومت بسیار بالایی بوده و دوام زیادی داشته و همچنین از پایداری خوبی برخوردارند. از آنجایی که نرم‌کننده‌های فتالاتی پس از اضافه شدن به ماده مورد نظر به آن پیوند می‌خورند و متصل میشوند و نمی‌توانند به راحتی از محصول جدا شوند و یا تبخیر شوند، می توان آنها را به عنوان رایج ترین نرم کننده در دنیا به شمار آورد و به دو دسته فتالاتهای سنگین وزن و سبک وزن با توجه به وزن مولکولی آنها تقسیم می شوند:
- فتالات های سنگین وزن: این دسته از فتالات ها در زنجیره شیمیایی خود دارای ۹ تا ۱۳ اتم کربن می‌باشد که باعث میشود تا پایداری و ماندگاری بیشتری داشته باشند و مهمترین انواع آنها عبارتند ازdiisononyl phthalate (DINP), diisodecyl phthalate (DIDP) و dipropylheptyl phthalate (DPHP) . فتالات های سنگین وزن مصارف بسیار زیادی در ساخت محصولاتی دارند که از پلی وینیل کلراید ساخته شده‌اند مانند سیم و کابل، کفسازی، پوشش دیوارها، فیلم های چسبنده، لاستیک های ترکیبی، مواد پوشیده شده، سقف سازی و همچنین تولید بخش های مختلف خودرو.
- فتالات های سبک وزن: فتالات های سبک وزن دارای سه تا هشت اتم کربن در زنجیره اصلی شیمیایی خود می باشند و معمول ترین انواعی که در این دسته قرار می گیرند عبارتند از:
di (2-ethylhexyl) phthalate (DEHP) و dibutyl phthalate (DBP)
فتالات های سنگین وزن از چه خواصی برخوردارند؟
از آنجایی که مواد یادشده دارای خواص فیزیکی و شیمیایی متفاوتی می باشند و برای تولید انواع محصولات صنعتی و محصولات پرکاربرد نیز استفاده می شوند که نیاز به عملکرد بالا و مقاومت بالا در برابر فرسودگی و دوام زیاد دارد،. مواد یاد شده را می‌توان در انواعی از محصولات با توجه به نیاز نهایی انها به کار برد که از آن جمله می‌توان به کابل های الکتریکی، بخش‌های داخلی خودرو، شلنگ های انعطاف پذیر، کف سازی، پوشش دیوار، پارچه های دارای پوشش، اسباب و اثاثیه، تجهیزات ورزشی، لایه‌های سقف سازی، پوشش برای استخر و کفش اشاره کرد. اگرچه همانطور که پیش از این نیز گفته شده امکان به کارگیری مواد نام برده شده در تولید محصولات بسیار گوناگونی وجود دارد اما فتالات ها قابل تعویض میباشند. ویژگی های یک دسته از فتالات ها باعث میشود تا آن مورد برای تولید کالای خاصی مناسب باشد و به تولیدکنندگان اجازه می دهد تا نیازمندی‌های لازم برای محصول را پاسخگو باشند همانند کار کرد و ایمنی و ویژگی های ظاهری (رنگ، سایز و شکل) و علاوه بر آن دوام و مقاومت در برابر فرسودگی.
فتالات های سنگین وزن در تولید چه محصولاتی نقش دارد؟
پوششهای وینیلی صندلی‌های داخلی خودرو و همچنین ایجاد آراستگی و طراحی های متفاوت برای بخش های داخلی خودرو توسط فتالات ها انجام می گیرد زیرا این مواد مقاومت بسیار بالایی در برابر دما داشته و می‌توانند مقاومت این محصولات را در برابر تجزیه افزایش دهند. علاوه بر آن پوشش های ساخته شده از پلی وینیل کلراید و انواع اجزای آن در داخل خودرو می توانند از بروز زنگ‌زدگی و یا تغییرات فیزیکی به دلیل ویژگی های آب و هوایی جلوگیری کنند. فتالات ها مصارف بسیار متفاوتی دارند و هنوز میزان قرار گرفتگی انسان ها در برابر این ماده ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر کمتر از مقداری است که توسط مقامات به عنوان مقدار خطرناک در نظر گرفته شده است.
- پوشش زینتی وسایل خانگی و بخش‌های داخلی: به منظور ایجاد پوشش های زینتی برای بخش‌های داخلی و وسایل خانگی از فتالات های سنگین وزن استفاده می شود زیرا آنها بسیار بادوام بوده و مقاومت خوبی در برابر لکه دارند و همچنین می‌توانند دماهای بسیار بالا یا پایین را تحمل کنند.
- لایه های داخلی ساخته شده از پلی وینیل کلراید: توانایی فتالات های سنگین برای مقاومت در برابر تجزیه و دمای بالا باعث می شود تا بتوانند از سطوح داخلی به خوبی محافظت کننده مانند داشبوردها و یا دنده ی خودرو.
- پنجره ها: فتالات های سنگین وزن به خوبی می توانند تغییرات آب و هوایی را تحمل کرده و از بروز زنگ زدگی و خوردگی جلوگیری می‌کند و به همین دلیل گزینه مناسبی برای پنجره‌هایی هستند که بر روی خودروها قرار می گیرند. معمولاً در طراحی این پنجره ها از چسب های اتصال دهنده شیشه های اورتانی استفاده می شود و در کنار آن کپسوله سازی پنجره به کمک پلی وینیل کلراید صورت خواهد گرفت.
- درها: فوم های گسترش پذیر اورتانی که از فتالات های سنگین وزن ساخته شده اند به درهای خودروها اضافه میشوند تا بتوانند از نظر ساختاری از آنها پشتیبانی کرده و همچنین صدا های خارجی را کاهش دهند.
- قالبی برای بدنه خودرو: بخش خارجی خودرو در معرض دائمی نور خورشید و انواعی از شرایط آب و هوایی می باشد بنابراین قالبهای پلی وینیل کلراید که با فتالات های سنگین وزن ساخته شدند می تواند مقاومت در برابر اشعه فرابنفش و همچنین توانایی تحمل شرایط متغیر آب و هوایی را فراهم سازند.
- بخش‌های ساختارمند داخلی: از آنجایی که فتالات های سنگین وزن دوام بسیار بالایی دارند به صورت ترکیبی با پلی وینیل کلراید برای بخش‌های ساختارمند قالبدار داخلی همان محل قرارگیری آرنج، نگهدارنده های لیوان و دستگیره در بکار برده میشود.
- سیم و کابل: عایق های ساخته شده از پلی وینیل کلراید برای انواع سیم ها و عایق ها و دسته سیم های ساخته شده از فتالاتهای سنگین وزن دوام بالایی را بوجود آورده و خاصیت فرار ماده را کاهش می دهند و از سایر خواص آنها می‌توان به انعطاف پذیری در دمای پایین، رسانایی پایین، مقاومت در برابر حرارت و مقاومت الکتریکی اشاره کرد.
- نرم کننده های ترکیبی و روغن موتور: نرم کننده های ترکیبی و روغن های موتور معمولاً در معرض دمای بسیار بالای قرار می‌گیرند و به همین دلیل مهم است که آنها را از موادی بسازیم که قابلیت تحمل درجه بالایی از دما را داشته باشند همانند فتالات ها.
- درزگیرها: پلی وینیل کلراید و درزگیرهای پلاستیزول آکریلیک معمولاً در کنار فتالات های سنگین وزن برای چرخ ها، پوششهای بخش های زیرین خودرو و همچنین رنگ زنی به کار برده می شوند تا بتوانند عملکرد را به میزان بیشینه افزایش دهند و طول عمر محصول را بیشتر نمایند که ممکن است به دلیل مصرف روزانه خودرو کاهش پیدا کند.
- ساختمان سازی: محصولات وینیلی انعطاف پذیری که با فتالات های سنگین ساخته شده اند می توانند از اثرات جانبی ساختمان‌ها بر محیط زیست بکاهند. فتالات ها از کاربردهای بسیار متعددی برخوردارند و حتی دانشمندان تخمین می زنند که میزان قرار گیری زیاد در معرض فتالاتهای به کار برده شده در محصولات ساختمانی می‌تواند خطرناک باشد اما میزان قرارگیری پیش بینی شده در معرض این مواد حدود ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر کمتر از مقداری است که بتواند نگران کننده باشد. به عنوان مثال می توان وینیل های انعطاف پذیر را نام برد که با فتالات ها ترکیب شده اند و می توانند نسبت به جایگزین‌های فتالاتی عمری طولانی تر داشته باشند و همچنین تولید و نصب آنها به انرژی و منابع اولیه بسیار کمتری نیاز دارد. علاوه بر آن این ترکیبات دوام بالایی دارند، در مقابل تغییرات آب و هوایی، اشعه فرابنفش و انواعی از لک ها نیز مقاوم می باشند. فتالات ها به صورت کاملی در ساختار وینیلی قرار می‌گیرند، موادی بدون بو بوده و به سادگی تبخیر نمی شود.
- مواد چسبنده و درزگیرها: فتالات باعث میشوند تا چسب‌ها و انواعی از درزگیرها انعطاف پذیر تر باشند و در نهایت عملکرد خیلی بهتری داشته باشند و میزان عمر محصول نیز به همان اندازه افزایش پیدا خواهد کرد.
- پوششی برای سیم های الکتریکی: دوام بالا، عدم امکان تبخیر، انعطاف پذیری در دمای پایین، رسانایی پایین، مقاومت در برابر گرما و نیروی الکتریسیته باعث میشود تا فتالات‌ها به انتخابی مناسب برای ایجاد پوششی برای سیم های الکتریکی در خانه تبدیل شوند.
- کف سازی: به دلیل وجود فتالات ها زمین ها از خاصیت مقاومت در برابر لکه ها و دوام بیشتری برخوردارند و علاوه بر آن نگهداری آنها نیز چندان سخت نخواهد بود.
- پوشش استخر: اگر می خواهید از استخر خود مراقبت کنید، بهتر است از فتالات ها به این منظور استفاده کنید زیرا مقاومت زیادی در برابر تغییرات آب و هوایی دارند.
نکات ایمنی در خصوص فتالات ها
مقالات بسیار جامع و کاملی در خصوص فتالات های سنگین وزن انجام گرفته است و توسط تعدادی از آژانسهای علمی دولتی و سیستمهای قانونگذار در تمام دنیا نیز مورد بازبینی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می دهند که فتالات های دارای وزن مولکولی بالا که برای تولید محصولات تجاری به کار برده میشوند هیچ خطری برای سلامتی انسان نخواهند داشت و این در صورتی است که فرد در معرض سطح نرمالی از آن قرار گیرد. اطلاعات به دست آمده توسط مرکز کنترل بیماری‌ها و پیشگیری از آن در طی ده سال اخیر نشان می دهد که برعکس این حقیقت که فتالات های سنگین وزن برای تولید محصولات متفاوتی استفاده میشوند اما احتمال قرارگیری در معرض خطرات ناشی از آنها معمولاً بسیار پایین می باشد و حتی این مقدار خیلی کمتر از سطحی است که در آژانسهای قانونگذار خطرناک به شمار می‌آید.
مترجم: ف.آل احمد
