آلودگی پلاستیکی چیست و چگونه ایجاد میشود؟
آلودگی پلاستیکی به انباشتگی انواعی از اشیای پلاستیکی و ذرات آن از جمله بطری های های پلاستیکی، کیسه ها و همچنین ذرات بسیار ریز در محیط زیست گفته میشود که می‌تواند اثرات جبران ناپذیری بر روی حیات وحش و محل زندگی حیوانات و همچنین انسانها داشته باشد. انواعی از پلاستیک‌ها که آلوده کننده می باشد بر اساس اندازه درسه گروه کوچک (میکرو)، متوسط و بزرگ (ماکرو) دسته بندی می شوند. مواد پلاستیکی بسیار بادوام و ارزان بوده و به همین دلیل به مقدار فراوانی توسط انسان ها به کار برده می شوند. اگرچه ساختار تشکیل دهنده این مواد به گونه‌ای است که باعث میشود تا به سادگی در محیط زیست تجزیه نشوند و در واقع در برابر فرایند های زیست تخریب پذیر بسیار مقاوم باشند. دو فاکتور یاد شده منجر به وفور مواد پلاستیکی و همچنین ایجاد آلودگی پلاستیکی در محیط زیست شدند. آلودگی پلاستیکی می‌تواند برای زمین، آبراه ها و همچنین اقیانوس ها مضر باشد و تخمین زده شده است که حدود ۱.۱ تا ۸.۸ میلیون متریک تن از زباله های پلاستیکی سالانه از نواحی ساحلی به اقیانوس وارد شدند. موجودات زنده از جمله حیوانات دریایی از طریق روشهای متفاوت از این نوع آلودگی آسیب می بینند که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد: آثار مکانیکی مانند گیر کردن در اشیا پلاستیکی و یا مشکلات مرتبط با مصرف زباله های پلاستیکی و همچنین قرارگیری در معرض مواد شیمیایی موجود در پلاستیک ها که با نوع فیزیولوژی این موجودات تداخل دارد. اثرات نامطلوب این مواد بر انسان ها نیز عبارتند از اختلال در مکانیسم های هورمونی متفاوت.
تا سال ۲۰۱۸ نیز حدود ۳۸۰ میلیون تن از مواد پلاستیکی به طور سالانه تولید شده است. از دهه ۵۰ میلادی تا سال ۲۰۱۸ نیز مقدار تخمینی شش و سه دهم میلیارد تن از مواد پلاستیکی در جهان تولید شده است که از میان آنها 9 درصد بازیافت شده و ۱۲ درصد نیز سوزانده شده است.
کالاهای پلاستیکی وارد محیط زیست شده و مطالعات موجود نشان می دهند که جسد ۹۰% از مرغ های دریایی شامل زباله های پلاستیکی می شود. در بعضی مناطق نیز تلاش میشود تا با استفاده از کاهش مصرف مواد پلاستیکی و یا جمع آوری زباله های ناشی از آن و همچنین بهبود روند های بازیافتی پلاستیک ها از تجمع این زباله ها جلوگیری شود. تعدادی از محققان پیشنهاد می‌کنند که تا سال ۲۰۵۰ وزن مواد پلاستیکی موجود در اقیانوس ها بیشتر از ماهی هاخواهد بود.
انواع زباله های پلاستیکی کدامند؟
سه گروه اصلی از مواد پلاستیکی وجود دارند که منجر به بروز آلودگی‌های پلاستیکی خواهند شد: ریزپلاستیک ها (میکرو)، مگا پلاستیک ها و ماکرو پلاستیک ها در این دسته بندی قرار می گیرند. مگا پلاستیک ها بیشتر در نواحی شمالی جمع می شوند و همچنین در نواحی شهری به مقدار بسیار زیادی وجود دارند. این امکان نیز وجود دارد که این زباله ها را در نواحی ساحلی تعدادی از جزیره ها مشاهده کنید زیرا امواج، آنها را با خود به این اماکن می آورد. پلاستیک های مگا و ماکرو هر دو در بسته بندی ها، تولید کفش و پاپوش و سایر وسایل خانگی دیده می‌شوند. علاوه بر آن می توان وسایل ماهیگیری را در نواحی اطراف جزیره های دور دست پیدا کرد. زباله های پلاستیکی به دو دسته اولیه و ثانویه نیز تقسیم می شوند. پلاستیک های اولیه زمانی که جمع آوری می شوند شکل اصلی خود را حفظ کرده اند و از نمونه‌های آن می‌توان به درب بطری ها و یا ته سیگاری و همچنین ذرات بسیار ریز اشاره کرد. پلاستیک های ثانویه در واقع انواع کوچکتری هستند که از تخریب پذیری و یا تجزیه پلاستیک‌های اولیه به وجود می آیند.
ریز نشستها یا ریز زباله ها
ریز نشست ها یا زباله های میکرو به انواعی از مواد پلاستیکی گفته میشود که سایز بین ۲ تا ۵ میلیمتر دارند. انواع از زباله های پلاستیکی که حالت مزو (با اندازه متوسط) و یا ماکرو دارند می توانند پس از تجزیه یا تخریب و تقسیم به قطعات کوچکتر به انواع ریز نشستها تبدیل شوند. معمولا از ریز نشست ها به منظور تولید محصولات جدید پلاستیکی استفاده می شود ولی در نهایت این مواد وارد محیط زیست می شوند زیرا اندازه بسیار کوچکی دارند و رودخانه ها و نهرها آنها را به سمت اقیانوس‌ها میبرند. ریز نشست ها یا در طی نقل و انتقالات وارد آقیانوس میشود و یا از منابع زمینی سرچشمه می گیرد. انجمن حفاظت اقیانوس ها نیز گزارش کرد که چین، اندونزی، فیلیپین، تایلند ویتنام نسبت به سایر کشورهای موجود مقدار بیشتری از مواد پلاستیکی را در داخل دریا می اندازند. تخمین‌هایی نیز وجود دارند که نشان می دهند که ۱۰ درصد از مواد پلاستیکی موجود در اقیانوس ها را ریز نشست ها تشکیل می دهند و به همین دلیل آنها یکی از بزرگترین دسته های الاینده ی پلاستیکی می باشند. کیسه های پلاستیکی و ظروف مواد غذایی در جایگاه های بعدی قرار می گیرند. این پلاستیک های بسیار ریزمی‌توانند در اقیانوس جمع شود و همچنین امکان تولید سمی را به وجود بیاورند که بسیار مقاوم میباشند مانند بیسفنول آ، پلی استرین و سایر موارد.
در سال ۲۰۰۴ فردی با نام ریچارد تامپسون در دانشگاه Plymouth واقع در کشور انگلستان متوجه شد که مقدار زیادی از ریز نشست ها در سواحل و آب ها در اروپا و آمریکا، استرالیا، آفریقا و قطب جنوب وجود دارد. وی و همکارانش دریافتند که تکه‌های پلاستیکی حاصل از منابع صنعتی و خانگی هر دو به ذرات کوچکتری تجزیه می‌شوند و تعدادی از آنها نیز قطری کمتر از قطر موی انسان دارد. در صورتی که این ذرات خورده نشوند، به حالت شناور در می آیند و این در حالی است که باید پیش از این در محیط دریایی جذب می شدند. وی پیش‌بینی میکند که ممکن است ۳۰۰ هزار تکه پلاستیکی در هر کیلومتر مربع از سطح دریا و صد هزار ذره پلاستیکی در هر کیلومتر مربع از بستر دریا وجود داشته باشد.
ذرات و بقایای بزرگ و یا ماکرو
زباله های مواد پلاستیکی در صورتی در این دسته قرار می‌گیرند که بزرگتر از ۲۰ میلیمتر باشند مانند کیسه های خرید مواد غذایی. این مواد به مقدار فراوانی در آبهای اقیانوس دیده می‌شوند و همچنین می‌توانند تاثیر جدی و خطرناک بر موجودات این نواحی داشته باشند. تورهای ماهیگیری یکی از مواد آلوده کننده اصلی این گروه به شمار می آید. زمانی که این تورها در آب رها می‌شوند همچنان موجودات زنده و سایر ظروف پلاستیکی را در خود گیر می اندازند. در نهایت نیز کنترل و همچنین جمع آوری این تورها از دریا با دشواری بسیار زیادی همراه خواهد بود زیرا بسیار سنگین میشود و ممکن است وزنی معادله ۶ تن داشته باشند.
تجزیه مواد پلاستیکی چگونه صورت میگیرد؟
خود مواد پلاستیکی تقریباً حدود ۱۰ درصد از زباله های دور ریخته شده را تشکیل می‌دهند و انواع متفاوتی از این مواد با توجه به ترکیبات تشکیل دهنده اولیه و نوع بسپارش آنها وجود دارد. انواع پلاستیک ها و رزین ها با توجه به ترکیبات شیمیایی تشکیل دهنده می توانند به مقادیر متفاوتی الاینده ها را به خود جذب نمایند. عواملی مانند محیط نمکین و یا کاهش دمای ناشی از نزدیکی به دریا باعث می شود تا تجزیه پلیمرها با سرعت بسیار کمتری صورت گیرد و اما عوامل یاد شده نیز در افزایش مدت زمان ماندگاری مواد پلاستیکی در شرایط ویژه مشارکت دارند. مطالعات انجام شده نشان می دهند که در مقایسه با آنچه که انسان تصور میکند پلاستیک‌ها با سرعت بسیار بیشتری در اقیانوس تجزیه می شود و این موضوع نیز ناشی از قرارگیری آنها در معرض نور خورشید، باران و سایر عوامل محیطی است. پس از تجزیه نیز مواد شیمیایی سمی مانند بیسفنول آ آزاد می شوند. اگرچه از آن جایی که میزان زباله های پلاستیکی در دریا بسیار افزایش پیدا کرده است، روند تجزیه با سرعت بسیار کمتری صورت میگیرد. پیش بینی هایی نیز در خصوص زمان تجزیه انواع مواد پلاستیکی صورت گرفته است و بنا بر تخمین های موجود حدود ۵۰ سال طول می‌کشد تا ۱ فنجان پلاستیکی ساخته شده از فوم تجزیه شود و این مقدار برای ظروف پلاستیکی نوشیدنی ها حدود ۴۰۰ سال است.
آلاینده های تجاری
در سال ۲۰۱۹ گروهی با نام رهایی از مواد پلاستیکی با کمک ۷۰ هزار داوطلب در ۵۱ کشور به شناسایی و جمع‌آوری مواد پلاستیکی پرداخت. این داوطلبان بیش از ۵۹ هزار کیسه پلاستیکی، ۵۳ هزار ساک و ۲۹ هزار بطری پلاستیکی را جمع آوری کردند. حدود نیمی از این زباله ها دارای برندهای شناخته شده بودند مانند کوکاکولا، نستله و پپسیکو.
زباله های مواد پلاستیکی چه تاثیری بر محیط زیست دارد؟
میزان توزیع زباله های پلاستیکی دارای تنوع بسیار زیادی می باشد زیرا فاکتورهای متفاوتی در آن مداخله می کنند مانند باد و جریان های اقیانوسی، وضعیت جغرافیای، نواحی شهری و راه های تجاری. جمعیت انسانی ساکن در یک ناحیه نیز می توانند نقش مهمی در این موضوع ایفا کند. مواد پلاستیکی با احتمال بسیار بالاتری در نواحی یافت میشود که محاصره شده هستند مانند جزایر کارائیب. این نوع از توزیع خود باعث میشود انواعی از این موجودات ریز به سایر نواحی و ساحل های بسیار دوردست منتقل شوند که درگذشته در ان اماکن یافت نمیشدند. علاوه بر آن پلاستیک می‌تواند به عنوان حاملی برای آلاینده‌های شیمیایی مانند آلاینده های ارگانیک بادوام و فلزات سنگین باشد.
